HỌC LẠC (Nguyễn Văn Lạc, 1842 – 1915)

Nhà thơ trào phúng ở miền Nam, tên thật là Nguyễn Văn Lạc, biệt hiệu Sầm Giang, quê ở xã Mỹ Chánh, tỉnh Định Tường. Ông là người thông minh, học giỏi nhưng thi không đậu (cũng có tài liều nói là ông học giỏi nhưng không đi thi). Trước sau ông vẫn là người học trò nên thường được gọi là Học Lạc. Ông vóc người nhỏ, thấp, nước da trắng, không râu, tiếng nói sang sảng như chuông. Học Lạc không những giỏi về thơ văn mà còn thảo cả về đàn, họa, biết nghề bốc thuốc và bói Dịch.

Khi thực dân Pháp đánh chiếm Nam Kỳ (1861), con đường khoa cử dở dang, ông dời về sống ở chợ Thuộc Nhiêu (tỉnh Định Tường) mở trường dạy học và bốc thuốc sống qua ngày. Tuy không trực tiếp tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp nhưng ông là một trong những nhà nho đầu tiên bày tỏ thái độ bất hợp tác với chính quyền thực dân.

Thơ của Học Lạc có nhiều bài phản ánh cuộc sống nơi quê hương của ông như bài Mỹ Tho tức cảnh, Thuộc Nhiêu tức cảnh. Ông sáng tác nhiều bài thơ trào phúng để đả kích nhóm hợp tác với thực dân Pháp, bọn cường hào và các hương chức hống hách như bài Ông làng hát bội, Chó chết trôi, Ngồi trăng hoặc Con tôm:

Chẳng phải vương công chẳng phải hầu,

Học đòi đái kiếm lại mang râu.

Khoe khoang mắt đỏ trong dòng bích,

Chẳng biết mình và cứt lộn đầu”.

Có lần vào ngày lễ Kỳ Yên, Học Lạc đem mâm xôi ra đình cúng. Thay vì đề chức tước, tên họ, ông chỉ ghi hai chữ “Thằng Lạc”. Hương chức thấy thế liền sai bắt phạt. Ông làm bài Tạ hương đảng để thanh minh cho mình.

Ông mất năm 1915 thọ 73 tuổi.

L.V.N.