HÀN THUYÊN (Nguyễn Thuyên)

Học giả danh tiếng đời Trần, ông sinh và mất năm nào không rõ, người làng Lại Hạ, huyện Thanh Lâm, châu Nam Sách, lộ Lạng Giang (Hà Bắc). Là người thông minh, học giỏi, năm 1427 đậu Thái học sinh (Tiến sĩ). Người ta cho rằng Nguyễn Thuyên cùng Nguyễn Sĩ Cố là những người đầu tiên làm thơ phú bằng chữ Nôm. Dưới triều Trần Nhân Tông (1279 – 1293) ông làm quan đến chức Thượng thư Bộ Hình. Tương truyền vào năm Thiệu bảo thứ tư (1282) có cá sấu vào sông Lô làm hại lương dân ở đây. Nguyễn Thuyên vâng lệnh vua, lập đàn ở mé sông vẫn thường có cá sấu đến quấy phá và làm một bài văn tế bằng chữ Nôm , ném xuống sông, cá sấu tự nhiên bỏ đi. Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì sau sự việc trên Trần Nhân Tông cho việc làm của Nguyễn Thuyên “giống như việc của Hàn Dũ” nên cho đổi họ ông thành họ Hàn. Từ đó về sau người ta gọi ông là Hàn Thuyên. Bài Văn tế cá sấu của Hàn Thuyên đã bị thất lạc từ lâu. Nhưng cũng có một số sách chữ Nôm như Việt cổ văn ghi lại một bài văn bằng chữ Hán với tựa đề Tế Lô giang ngạc ngư văn (văn tế cá sấu ở sông Lô) hay gần đây Nguyễn Can Mộng cho công bố trên “Tứ dân văn tuyển” một bài thơ chữ Nôm và cho rằng đó là bài Văn tế cá sấu của Hàn Thuyên:

“Ngạc ngư kia hỡi! mày có hay?

Biển Đông rộng rãi là nơi mày,

Phú Lương đây thuộc về Thánh vực,

Lạc lối đâu mà lại đến đây?

Dên quen chài lưới chẳng tay vừa,

Đời Hùng vẽ mình vua từng dạy,

Xuống nước giao long cũng chẳng chừa…

… Ta vâng đế mạng bảo cho mày

Hãy về biển Đông mà vùng vẫy”.

Tác phẩm của Hàn Thuyên có Phi sa tập. Phan Huy Chú* trong Lịch triều hiến chương loại chí cho biết trong tập thơ này có nhiều bài thơ Nôm, nhưng sách đã bị quân nhà Minh lấy mất. Hàn Thuyên cũng là người đầu tiên dùng luật thơ Đường đưa vào thơ Nôm. Vì thế đời sau gọi thơ Nôm theo Đường Luật là thơ Hàn luật. Người ta còn cho rằng Hàn Thuyên là người đầu tiên dùng chữ Nôm để ghi phả họ Nguyễn và chép quốc sử.

V.H.L.