HOÀNG NGŨ PHÚC (1713 – 1776)

Danh tướng thời Lê Trịnh, người làng Phụng Công, huyện Yên Dùng (Hà Bắc). Lúc trẻ, ông tự hoạn để được hầu trong cung, với bẩm tính thận trọng, lại có tài có trí nên được chúa Trịnh Doanh biết đến. Năm 1740, ông làm Tả thiếu giám tước Việp Trung hầu sau được thăng làm Nội sai hình phiên. Năm 1743 ông thống lĩnh quân cơ đạo, đề xuất 12 điều quân pháp được chúa Trịnh cho thi hành. Năm 1744 ông được cử cầm quân đi dẹp cuộc nổi dậy của Nguyễn Hữu Cầu* ở Đồ Sơn. Quân Nguyễn Hữu Cầu bỏ Đồ Sơn chuyển sang Kinh Bắc (Hà Bắc), chiếm Xương Giang và trực tiếp uy hiếp Thăng Long. Ông cùng Phạm Đình Trọng đánh chiếm được Xương Giang, thu phục Kinh Bắc và được phong trấn thủ Kinh Bắc kiêm Thống lĩnh Bắc đạo, tước Việp quận công. Đến năm 1750, quân ông tiến đánh Nguyễn Hữu Cầu ở Sơn Nam, khiến Hữu Cầu phải chuyển vào Nghệ An. Năm 1751, ông tiến đánh quân khởi nghĩa của Nguyễn Danh Phương* ở mạn Tây, bắt được Danh Phương ở Lập Trạch. Với công trạng vào bật nhất ấy ông lại được phong Đại tư đồ, Trấn thủ đất Sơn Nam.

Năm 1765, ông được ban kim bài khắc bốn chữ “Dự quốc đồng hưu” (cùng hưởng yên vui sung sướng với nước). Năm 1774, ông xin về hưu được chúa Trịnh ban hiệu là Quốc lão. Những năm ấy ở Đàng Trong, chúa Nguyễn suy yếu, quyền thần Trương Phúc Loan* chuyên quyền, an hem Tây Sơn khởi binh. Chúa Trịnh vời ông đến phong làm Thượng tướng quân thống lĩnh 33 dinh từ Thanh Hóa vào Nghệ An và các đạo quân Đông Nam 36.000 người để vào đánh Đàng Trong. Năm 1775, ông chiếm được Phú Xuân, vào đến Quảng Nam thì bị bệnh tê liệt. Chúa Trịnh cho ông về Thăng Long, nhưng mới đến đất Nghệ An thì ông mất (1776).

Sách sử còn ghi lại rằng Hoàng Ngũ Phúc là một tướng tài, có quân lệnh nghiêm minh, tính cẩn trọng, gặp việc thì quyết đoán, trung tín với mọi người. Ông đánh Đông dẹp Tây, là bậc đại tướng chiến công danh vọng rất nhiều. Lúc tiến quân luôn giữ nghiêm kỷ luật, dùng binh chắc thắng không trông cậy may rủi. Ông mất được truy tặng là Thượng đẳng Phúc Thần.

Th.N.