CƯỜNG ĐỂ (1881 – 1951)

Nhà hoạt động chính trị, Hội chủ của Duy Tân Hội (1904), tước Kỳ Ngoại hầu, thuộc dòng dõi Hoàng tử Cảnh (con trưởng của vua Gia Long). Năm 1894 Phan Đình Phùng* định mời thân phụ ông ra làm thủ lĩnh để hiệu triệu quốc dân cứu nước. Phụ thân ông thấy bản thân đã già nên quyết định để ông ra gánh vác nhiệm vụ này, nhưng việc chưa thành thì Phan Đình Phùng mất (1895). Năm 1904, sau khi Duy Tân Hội được thành lập, Phan Bội Châu mời ông ra làm Hội chủ. Năm 1906 ông sang Nhật, vận động các chính khách Nhật như Okuma Shigenobu và Onukai Tsuyoki giúp đỡ cho Duy Tân Hội. Ông viết Hịch cáo quốc dân văn và Phổ cáo Lục tỉnh văn để tuyên truyền cho việc đưa thanh niên Việt Nam sang học ở Nhật. Ông vào trường Chấn Võ lục quân, trường lập ra bởi tướng Nhật Fukudima, một người có tư tưởng Đại Đông Á. Thời gian sau Cường Để bị bệnh phải bỏ học. Tháng 4.1908 ông vào học trường Waseda, đến cuối năm ông sang Xiêm, định xây dựng căn cứ ở đây nhưng không thành công, phải trở về Nhật học tiếp ở Waseda. Tháng 10.1909, Nhật bắt tay với Pháp, trục xuất những người cách mạng Việt Nam ở đây, Cường Để phải sang Trung Quốc lánh nạn nhưng không ở được lâu. Tháng 10.1909 ông lại đi Tân Gia Ba rồi qua Xiêm. Thực dân Pháp yêu cầu chính phủ Xiêm nộp ông cho Pháp, Cường Để phải trốn sang Hồng Kông. Năm 1913, ông trở về nước ba tháng để vận động việc tài chính cho kế hoạch sau này, sau đó ông sang châu Âu. Năm 1915, được sự giúp đỡ của Thủ tướng Nhật là Onukai Tsuyoki, ông được trở lại Nhật, nhưng phải mang tên Trung Hoa là Lâm Thuận Đức. Năm 1939 khi Việt Nam Phục Quốc Đồng Minh Hội thành lập, Cường Để được bầu làm Ủy viên trưởng. Ông sống ở Nhật đến ngày 5.4.1951 thì thọ bệnh mất ở Đông kinh.

V.H.L.

Theo "Những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam", Tôn Nữ Quỳnh Trân (CB), NXB Văn hóa thông tin, NXB 1993