CẦM BÁ THƯỚC (1859 – 1895)

Một trong những người lãnh đạo phong trào Cần Vương ở Thanh Hóa, người dân tộc Thái, sinh năm 1859 tại chòm Lùm Nưa, tổng Trình Vạn, mường Chiềng Văn, châu Thường Xuân, tỉnh Thanh Hóa, trong một gia đình nhiều đời làm lang đạo. Thân sinh ông là Cầm Bá Tiên, từng giữ chức Quản cơ dưới triều Nguyễn, cai quản vùng núi phía Tây Thanh Hóa. Năm 24 tuổi (1883) Cầm Bá Thước được giữ chức Bang biện quân vụ hai châu Thường Xuân và Lang Chánh. Năm 1885 vua Hàm Nghi* xuất bôn, xuống chiếu Cần Vương, ông hưởng ứng phong trào, lấy quê hương Trình Vạn xây dựng căn cứ chống Pháp. Địa bàn hoạt động của nghĩa quân không chỉ bó hẹp ở vùng Thường Xuân, mà còn phát triển ra các vùng Ngọc Lạc, Như Xuân, Quan Hóa, phối hợp với cả nghĩa quân Quý Châu, miền Tây Nghệ Tĩnh.

Năm 1886, Cầm Bá Thước cùng các thủ lĩnh Cần Vương tại Thanh Hóa hội ở Bồng Trung (Vĩnh Lộc) bàn việc thống nhất chỉ huy và việc phối hợp chống Pháp giữa các lực lượng Cần Vương ở đây. Sau hội nghị, ông ra sức củng cố căn cứ. Để có tài chính, ông tổ chức lấy ngọc, quế bán đi mua lương thực và vũ khí. Vì thế lực lượng và thanh thế của ông ngày càng lan rộng.

Sau khi đàn áp được các cuộc khởi nghĩa của Đinh Công Tráng*, Tống Duy Tân*… thực dân Pháp đã tập trung tấn công vào đại bản doanh của Cầm Bá Thước ở Trình Vạn. Tháng 8.1894 ông rút khỏi căn cứ này chạy về cứ điểm Cọc Chẻ. Tại đây ông cho nghĩa quân xây dựng nhiều hào lũy, đồn trại và tiếp tục đem quân tập kích vào các đồn lẻ của Pháp. Nhưng do lực lượng quá chênh lệch, ông phải đưa nghĩa quân chuyển dần vào vùng rừng núi phía Nam giáp với Nghệ An, xây dựng căn cứ mới tại Hòn Bông (xã Xuân Lệ, huyện Thường Xuân). Ngày 10.5.1895 Cầm Bá Thước bị quân Pháp bắt tại bản Cà. Chúng đưa ông về Trình Vạn và tìm mọi cách dụ dỗ, mua chuộc nhưng ông đều từ chối. Cuối cùng quân Pháp đem ông ra xử tử, lúc đó Cầm Bá Thước mới 36 tuổi.

V.H.L.

Theo "Những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam", Tôn Nữ Quỳnh Trân (CB), NXB Văn hóa thông tin, NXB 1993