Việc nghiên cứu và dạy học
lịch sử bao giớ cũng có quan hệ chặc chẽ với nhau và đều tuân thủ những nguyên
tắc phương pháp luận nhất định. Đối với chúng ta là phương pháp luận sử học
mácxít.
Trước
hết, ngoài các tư liệu thành văn, hiện vật…nguồn tri thức lịch sử dân gian là
một cơ sở, một nguồn tư liệu quan trọng cho việc biên soạn, dạy học lịch sử,
cần được chú ý sưu tầm thu thập. Dĩ nhiên, khi sử dụng chúng ta cần lược bỏ
những phần mang tính chất dã sử, thần bí và khai thác cái cốt lõi chân xác phản
ánh hiện thực lịch sử, hàm chứa các câu chuyện dân gian. Nguồn tài liệu thành
văn có vị trí quan trọng trong dạy học lịch sử được biên soạn trong xã hội có
giai cấp, mang tính giai cấp, tính đảng. Nên việc sử dụng các nguồn tài liệu
thành văn, đặc biệt của giai cấp thống trị, bóc lột cần được thẳm tra, xử lý
đối chiếu các nguồn tài liệu đáng tin cậy, như tài liệu hiện vật. Tài liệu dân
gian được xử lý, khoa học là nguồn tài liệu để xác định giá trị các loại tài
liệu thành văn, vạch trần sự xuyên tạc lịch sử, ý đồ của những tác giả phục vụ
quyền lợi của giai cấp thống trị.
Mặc
khác, dạy học lịch sử ở trường phổ thông là cung cấp cho học sinh những kiến
thức của một khoa học – sử học. Cho nên, việc dạy học Lịch sử ở trường phổ
thông bao cũng là tấm gương phản chiếu trình độ, chất lượng nghiên cứu lịch sử
của một nước, việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ
thông phải gắn liền, tiếp nhận những thành tựu của học và giáo dục lịch sử.
Với
nghiên cứu và dạy học lịch sử nhà Nguyễn từ trước đến nay đã phản ánh đầy đủ
mối liên hệ giữa sử học và giáo dục lịch sử. Việc trình bày một cách hệ thống
tương đối đầy đủ về “lịch sử vấn đề” nghiên cứu và dạy học nhà Nguyễn là một
yêu cầu khoa học cần thiết, được phản ánh trong nhiều công trình nghiên cứu và giàng dạy lịch sử nhà Nguyễn từ
nhiều năm qua.
Cũng
như nhiều vấn đề khác trong chương trình Lịch sử ở trường phổ thông, vấn đề nhà
Nguyễn được sự quan tâm của nhiều nhà sử học, của thầy và trò ở các cấp học.
Cùng với những thành tựu sử học, sự đổi mới trong nghiên cứu lịch sử, nhiều vấn
đề về nhà Nguyễn dần dần được giải quyết một cách thỏa đáng, hợp tình, hợp lý
nên nguyên tắc “kết hợp quan điểm lịch sử và quan điểm giai cấp”, “sự thống
nhất giữa phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic” để đạt được chân lý khách
quan.
Từ
những quan điểm phương pháp luận ấy, chúng ta giải quyết một số vấn đề lịch sử
khi tìm hiểu về buổi đầu nhà Nguyễn (nửa đầu thế kỷ XIX). Trước hết trong
chương trình mới, lịch sử Việt Nam
trong nửa đầu thế kỷ XIX được nhìn nhận một cách toàn diện, khách quan với một
số tiết hợp lý (từ 1-2 tiệt trong chương trình cũ lên 5 tiết trong chương trình
mới). Quan trọng hơn, việc đánh giá triều Nguyễn và buổi đầu của vương triều
này được xem xét một cách “công minh” và “công bằng”. Do lịch sử là hiện thực
khách quan, nên sự nhận thức lịch sử cũng phải thực sự khách quan mới đạt được
chân lý khoa học. Ví như, chúng ta đã nhìn nhận đúng rằng Nguyễn Huệ - Quang
Trung đã có công lao to lớn trong việc đặt
cơ sở cho thống nhất đất nước,song Nguyễn Anh với vị trí thống trị của mình
đã thực hiện được sự thống nhất về mặt
hành chính. Nhận định như vậy phù hợp với hiện thực khách quan, không hề
làm giảm vai trò của người anh hùng áo vải Quang Trung đối với sự nghiệp thống
nhất Tổ quốc, cũng như không đề cao Nguyễn Ánh “có công phục quốc”, như một số
quan điểm đã được đưa vào dạy học ở nhà trường phổ thông miền Nam thời Mỹ -
Ngụy. Một số người nghiên cứu và giảng dạy lịch sử ở miền Nam thời bấy giờ đã
ra sức ca tụng Nguyễn Anh có công thống nhất đất nước từ Nam ra Bắc. Luận điểm
này nhằm thực hiện âm mưu của chính quyền Sài Gòn chủ trương “lấp sông Bến
Hải”, “Bắc tiến”. Ca tụng Gia Long, phê phán Tây Sơn là “ngụy triều”, họ đã
biện hộ cho việc chia cắt đất nước , tìm mọi cách kéo dài “biên giới Hoa Kỳ”
không chỉ đến vĩ tuyến 17 mà đến “Mục Nam Quan” (Tức Hữu Nghị Quan trên biên
giới Việt Trung), phục vụ âm mưu chiến lược của Mỹ dùng Việt Nam làm bàn đạp
tấn công Trung Quốc “cộng sản”, hòng xóa bỏ hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới.
C.Mác đã từng vạch trần ý dồ của một số sử gia tư sản, những nhà chính trị, nhà
hoạt động xã hội của giai cấp thống trị đã “biện minh sự điểu cán trong quá khứ
để biện hộ cho sự điểu giả của mình trong hiện tại”. Điều này không thể làm che
mờ được lịch sử, vì sự thật quá khứ có sức mạnh không một người làm lịch sử nào
dù ranh ma quỷ quyệt đến đâu, có thể “bẻ gãy”, “xuyên tạc” được. Câu chuyện của
ba anh em viết sử thời Chiến quốc là một dẫn chứng : sù chết cũng không chép
sai sự thật là “vua mới giết vua cũ để cướp ngôi”, chứ không phải “vua cũ
nhường ngôi cho vua mới”. Tinh thần trung thực khoa học của nhà chép sử thời
Chiến quốc thể hiện dũng khí của nhà sử học tôn trọng sự thật khiến cho “ngòi
bút lông của nhà sử học còn cứng hơn thành sắt của nhà vua”.
Tinh
thần khách quan khoa học đã được Đại hội lần thứ VI của đảng ta nêu rõ trong
việc “nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, nói dúng sự thật”. Điều này thể
hiện thái độ và trình độ của người cách mạng trong việc dũng cảm, sáng suốt
trung thực trong nhận thức sự thật khách quan. Tinh thần, trình độ này đã chỉ
đường, vạch hướng cho các nhà sử học, giáo dục lịch sử Việt Nam đổi mới việc
nghiên cứu, dạy học quá khứ, trong đó có lịch sử thời Nguyễn (chủ yếu vào nửa
đầu thế kỷ XIX). Tuy nhiên, đây đó vẫn còn có việc “lật ngược” vấn đề về nhà
Nguyễn mà không có cơ sở khoa học, hoặc càm tính hay quá thiên vị trong khi đề
cao một số sự kiện, thiếu sự “công minh” và “công bằng”
Khi đánh giá về nhà Nguyễn
(trong nửa đầu thế kỷ XIX) không thể không đặt vương triều này trong bối cảnh,
điều kiện của một xã hội phong kiến đã suy yếu, không thể không nhìn rõ bản
chất giai cấp của vua đầu triều Nguyễn, cũng phải khách quan mà nhận thấy rằng
các ông vua này cũng có những mặt tích cực, dù là đại diện cho giai cấp phong
kiến, có mâu thuẫn sâu sắc vối nông dân. Nguyễn Anh lập vương triều Nguyễn
không phải vì chiến thắng ngoại xâm, cũng không phải được nhân dân ủng hộ để
thay thế cho một triều đại đã suy yếu không đủ sức phát triển đất nước, cũng
không phải để chuẩn bị đối phó với nguy cơ xâm lược. Nguyễn Ánh lên ngôi vì đã
đánh bại phong trào nông dân Tây sơn, song cũng có những đóng góp nhất định
trong việc trị nước. Cho nên khi xem xet “công” và “tội’ của các vua đầu triều
Nguyễn trong việc trị nước và chống Pháp xâm lược phải xem một cách toàn diện,
phải đặt nước ta trong bối cảnh chung của toàn xã hội Việt Nam, của các quốc
gia trong khu vực, của thế giới, khi mà chủ nghĩa thực dân tư bản phương Tây
dang tranh nhau chiếm thuộc địa, cũng như thái độ của vua quan triều đình Huế
trước nguy cơ mất nước. Do đó, việc xây dựng phần chương trình về xã hội Việt
Nam nửa đầu thế kỷ XIX một cách toàn diện là đúng để hiểu rõ xã hội Việt Nam
lúc đó trên mọi lĩnh vức của đời sống, tìm hiểu các nguyên nhân khách quan cũng
như trách nhiệm của các vua đầu triều Nguyễn trong việc làm mất nước ta. Như
vậy mới thực sự khoa học, có sức thuyết phục người đọc. Người học tập lịch sử,
không chủ quan áp đặt.
Các
nguyên tắc phương pháp luận sử học mácxít được vận dụng vào tìm hiểu một số vấn
đề nêu trên chỉ đạo việc biên soạn và dạy học lịch sử nhà Nguyễn ở trường phổ
thông để dạt được chân lý khách quan khoa học góp phần không nhỏ vào đào tạo
thế hệ trẻ theo mục tiêu giáo dục xã hội chủ nghĩa của Đảng, Nhà nước đã xác
định trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã
hội chủ nghĩa.
Những
nhận thức về lịch sử theo nguyên tắc phương pháp luận sử học mácxít nêu trên
cũng đòi hỏi sự đổi mới trong phương pháp
dạy học theo hướng phát huy tính tích cự của học sinh: giáo viên cung cấp,
hướng dẫn học sinh tìm hiểu một số kiến thức cơ bản và trao đổi, thảo luận để
phân tích, đánh giá những vấn đề về nhà Nguyễn (vào nửa đầu thế kỷ XIX ). Để
phát huy tính tích cực của học sinh, khi dạy học lịch sử về nhà Nguyễn cần phải có những phương tiện dạy học, như
bản đồ, tranh ảnh, tài liệu, phim ảnh… Phương pháp và phương tiện dạy học lịch
sử thời nhà Nguyễn như vậy sẽ gây hứng thú học tập của học sinh, đạt được yêu
cầu cao trong việc thực hiện các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển bộ
môn nói chung, phần lịch sử nhà Nguyễn (nửa đầu thế kỷ XIX) nói riêng.
Quá
trình dạy học nói chung, giáo dục lịch sử nói riêng bao gồm các khâu trong một
tổng thể thống nhất để đạt mục tiêu môn học, mục tiêu từng bài. Đó là mối quan
hệ giữa Mục tiêu-Nội dung và phương pháp-Đánh giá, kiểm tra. Việc xác định mục
tiêu bài học thể hiện mục tiêu chung của môn học, chi phối nội dung và phương
pháp dạy học; kết quả dạy học phải được đánh giá và kiểm tra theo những yêu cầu
và tiêu chí sư phạm trong nhận thức và thực hành.
Việc
dạy học lịch sử thời Nguyễn cũng tuân thủ những yêu cầu có tính nguyên tác nêu
trên, phù hợp với nội dung , đặc trưng môn học, với trình độ học sinh mỗi cấp.
Trong
việc đổi mới về giáo dục nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, cần thực sự đổi
mới về cả nội dung và phương pháp dạy học. Nhưng điều này đòi hỏi sự lao động
khoa học nghiêm túc, cần mẫn của giáo viên, gây cho học sinh hứng thú học tập,
khắc phục những quan niệm, thói quen không đúng còn tồn tại. Đối với vấn đề
lịch sử phức tạp, như vấn đề thời Nguyễn, sự nỗ lực như vậy càng cần thiết.
No comments:
Post a Comment