ĐINH CÔNG TRÁNG (? – 1887)

Lãnh tụ phong trào Cần Vương chống Pháp ở vùng Ninh Bình, Thanh Hóa, người thôn Nham Tràng, xã Nham Kênh huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam (Hà Nam Ninh). Trước ông làm Chánh tổng, sau làm tùy tướng cho Hoàng Kế Viêm. Năm Quý Mùi (1885) khi Henri Rivière chỉ huy quân Pháp ra đánh Bắc kỳ, Hoàng kế Viêm hợp cùng Lưu Vĩnh Phúc chống lại, ông có dịp học được cách đánh trận của Lưu Vĩnh Phúc. Vốn là người có sức mạnh lại thông minh, can đảm nên không bao lâu ông trở thành tướng giỏi dưới trướng của Hoàng Kế Viêm. Khi vua Hàm Nghi* xuống chiếu Cần Vương (1885) Đinh Công Tráng chiêu mộ nghĩa binh chống Pháp ở vùng Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, sau chuyển vào Thanh Hóa. Năm 1886, ông cùng với Đốc học Phạm Bành, Tiến sĩ Tống Duy Tân* dựa vào địa thế ba làng Mỹ Khê, Thượng Tho, Mậu Thịnh ở Nga Sơn, Thanh Hóa xây dựng thành cứ điểm Ba Đình. Tháng 9 năm đó, khi thành xây song, ông cho tháo nước sông Lèn vào, khiến cho Ba Đình trở thành chiến lũy kiên cố. Để tạo thế liên hoàn cho nghĩa quân hoạt động, quân Cần Vương còn xây dựng một căn cứ ở Mã Cao trên vùng thượng du Thanh Hóa. Từ những căn cứ này, nghĩa quân thường chặn đánh những toán quân Pháp đi lại trong vùng. Khi Pháp cho lực lượng lớn để trấn áp thì bị nghĩa quân của Đinh Công Tráng bắn tỉa. Cuối năm Bính Tuất (1886) Pháp mở cuộc tấn công lớn do Metzinger chỉ huy, nhưng bị nghĩa quân chặn lại ở Ba Đình. Đến ngày 18 tháng Chạp, quân Pháp sau khi được viện binh lại tấn công vào Ba Đình, chỉ chiếm được một vài đồn nhỏ, nhưng bị thiệt hại nặng nề nên phải rút lui. Trong hơn hai tháng trời vây hãm với lực lượng lớn gồm hơn ngàn quan, Pháp vẫn không chiếm được Ba Đình. Nhờ có đầm lầy, lũy tre bao bọc nên khi quân Pháp tấn công vào, nghĩa quân do Đinh Công Tráng chỉ huy đều đánh bật ra được. Sau quân Pháp thay đổi chiến thuật: bao vây thành Ba Đình chặt chẽ bằng rào tre, dây thép gai, nghĩa quân không được tiếp tế nên dần dần núng thế. Đêm 20 tháng Giêng năm Đinh Hợi (1887) được sự hỗ trợ của nghĩa quân ở bên ngoài do Trần Xuân Soạn* chỉ huy, Đinh Công Tráng cùng nghĩa quân trong thành Ba Đình phá vòng vây rút lên thành Mã Cao. Quân Pháp chia thành ba mũi tiếp tục đánh lên Mã Cao.

Đạn dược cạn dần, ông cùng một số nghĩa quân bỏ thành rút lên rừng. Ngày 7.9.1887, khi ông đang ở Tang Yên thì bị lý trưởng làng này báo cho quân Pháp. Quân Pháp tiến đến vây bắt, ông định thoát ra ngoài thì bị trúng đạn tử thương.

V.H.L.