BÀ TRIỆU (Triệu Thị Trinh, Triệu Trinh Nương, 226-248)

Người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống quân Ngô. Bà quê ở vùng núi Quân Yên, quận Cửu Chân (Thanh Hóa), là người có sức khỏe, có chí lớn và giàu mưu trí. Đến tuổi cập kê, có người khuyên nên lấy chồng, bà khẳng khái đáp: “Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển khơi, đánh đuổi quân Ngô giành lại giang sơn cởi ách nô lệ, chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp người”. Năm 19 tuổi, bà cùng anh là Triệu Quốc Đạt tập hợp nghĩa quân, mài gươm luyện võ chuẩn bị khởi nghĩa. Tương truyền vùng quê bà co con voi trắng một ngà rất dữ tợn, thường hay phá hoại mùa màng. Để trừ hại cho dân, bà Triệu lập mưu lùa voi xuống đầm lầy, dũng cảm nhảy lên cưỡi đầu voi và khuất phục được nó. Con voi đó sau này được bà dùng để cưỡi khi ra trận. Trong những ngày đầu tụ nghĩa, bà cho người vao trong hang đá ở Quân Yên đọc bài đồng dao:

“Có bà Triệu tướng

Vâng lệnh trời ra

Trị voi một ngà

Dừng cờ mở nước

Lệnh truyền sau trước

Theo gót Bà vương”

Tiếng đồn núi Quân Yên biết nói, bà Triệu là “Thiên tướng giáng trần”, làm cho thanh thế nghĩa quân thêm lớn, hàng ngũ nghĩa quân thêm đông. Ra trận, bà thường cưỡi voi trắng, mặc áo giáp vàng, đi guốc ngà, cài trâm vàng. Bà được gọi là “Nhụy kiều tướng quân”. Trong nhân dân còn lưu truyền câu ca dao nói lên lòng tôn kính và sự ủng hộ của dân chúng đối với bà Triệu:

“Ru con con ngủ cho lành

Để mẹ gánh nước rửa bành con voi

Muốn coi lên núi mà coi

Coi bà Triệu tướng cưỡi voi bàng vàng!”

Năm 248, nghĩa quân do bà Triệu chỉ huy tiến đánh triệt hạ các thành ấp của nhà Ngô tại Cửu Chân. Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng lan đến quận Giao Chỉ. Sử nhà Ngô (Trung Hoa) phải thú nhận “toàn thể Giao Châu đều chấn động!”

Nhà Ngô lo sợ phải phái Lục Dận, một danh tướng, đem tám ngàn viện quân sang đánh. Bà Triệu đã đánh thắng giặc trên ba mươi trận. Chúng phải gọi bà là “Lệ Hải Bà Vương” và bảo nhau là “chống với hổ còn dễ, đương đầu với Bà Vương thật là khó”. Lục Dận một mặt dùng quân tiến đánh, một mặt dùng của cải mua chuột các lãnh tụ địa phương để làm suy yếu lực lượng nghĩa quân. Cuối cùng, bị bao vây ráo riết, bà Triệu đã hy sinh trên núi Tùng (Hậu Lộc, Thanh Hóa). Ngày nay ở đây còn lăng mộ và đền thờ Bà. Hội lễ đền được tổ chức vào ngày 21 tháng 2 âm lịch hàng năm.

L.V.N

Theo "Những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam", Tôn Nữ Quỳnh Trân (CB), NXB Văn hóa Thông tin, NXB 1993